Rujeneda, cronica, critica y natura
Na ciaculeda cun la jëuna a cë dla redazion de Gherdëina de La Usc di Ladins

“Chësta ntervista, chësta ucajion, me sà propi velch de bel, ajache scenó sons for ie chëla do i pustoms ite. Unì ntervisteda ie velch de speziel, velch che me fej plajëi”, nscila me dij Julia Lardschneider ntan nosta ciaculeda.

Danora, posses’a te prejenté n curt?
Son Julia Lardschneider, é 25 ani y sté te Sëlva. Son cuurdinadëura dla redazion de Gherdëina de La Usc di Ladins.

Ciun ie pa ti raport cun la rujeneda ladina?
É n raport positif, son chersciuda su cun l gherdëina. Mi pere à for rujenà gherdëina cun mé, y nsci nce duta la parentela da si pert. É for rujenà y rejone mo truep gherdëina, sibe cun cumpanies y cunescënzes che pra l lëur. Perchël me dei nce ju dassënn cun la rujeneda, cun la gramatica y si sintassa.

Y co pan sci che te ies ruveda pra l lëur pra La Usc di Ladins?
Dijësse ajache son bele da for incà scialdi nteresseda ala rujenedes. Mi oma à rujenà cun mé dialet de Südtirol, ajache ëila ne n’ie nia de Gherdëina. Coche dit, mi pere à for rujenà gherdëina cun mé. Y cun la scola ei for nce rujenà l’autra rujenedes. L me à for sapù bel a liejer y a scrì. Dal’autra pert sons na persona criativa che se dà ju cun truep ciamps, che à truep nteresc, sibe tl’ert che tl sport, tla leteratura y tla politica. Y nsci me ovi mpensà, do la scola auta, che chësta fossa stata la drëta dezijion da tò, ajache pra na zaita possen lië sibe rujeneda che truepa d’autra tematiches.

Ciun ie pa da té ora l rodul prinzipel de La Usc coche medium ladin?
La nfurmazion dla cronica dantaldut tla valedes ladines. L ie mpurtant repurté cie che suzed te ti realtà, la bela pertes de tradizion y de cultura, y dal’autra pert mustré su nce ciunes che pudëssa vester la problematiches a livel politich y soziel, davia che na zaita à for na gran nfluënza. La Usc ie l sëul medium scrit che cëla de mantenì la rujeneda ladina y si idioms. La rujeneda rujeneda (juesc de paroles drët nteressant che on per ladin, ndr.), chëla se muda y va povester nce plu perduda. Cun l papier, o dijon, canche l vën metù ju, pona se mantëniel plu tl tëmp.

Co vëijes’a tu l gherdëina te chësc mumënt storich? Iel pa veramënter n pricul de murì ora – da coche n aud suënz y da coche dij l’Unesco – o vëijes’a nteres y partezipazion tla generazions plu jëunes?
Ie la vëije nsci: l ne n’ie nia tan n gran pricul che la rujeneda more ora. Dijon, cie che ie vëije ie che truepa jënt, nce dla generazion jëuna, rejona gherdëina cun si cumpanies y cun si familia, perchël rati che pra la relazions nterpersuneles ne murirà l gherdëina mei ora. Ie vëije bën nteres y partezipazion, nce sce l ie da dì che l ne n’ie nia scëmpl: n ne n’à nia tan de vocabuleres, de ponc de referimënt. L ie bën de bela istituzions provinzieles y te valeda, ma l ne n’ie nia na gran sauridanza canche n uel cialé do sce n ne sà nia co scrì o dì velch. Me tëme perchël mpue plu tl scrit. L fossa mpurtant, da mé ora, che l gherdëina vënie reprejentà deplù la vita da uni di. Bele chël juëssa truep. A uni moda, sons utimista.

Cie fejes’a scenó mo gën te ti tëmp liede?
Vede scialdi gën sa mont. Son propi namureda di crëps che l ie da nëus. Peranche l ie n bel di vedi for inò gën a fé na bela gran raida. Uni iede che son tla natura me sal na marueia. Gën vedi nce a nudé y te palestra, l me sà bel a balé, cianté y depënjer. Scenó sons gën n cumpanìa, l me sà bel a partì n bon cëif o n bon café cun chi che é gën.

Y per finé via: cie te sà l plu bel de Gherdëina? Cie l manco bel?
L plu bel me sà la natura y l mesun de me crì l chiet. L ie busient ti luesc ma é for l mesun de destaché, y propi te de biei luesc. L me sà nce bel che l ie tan de ert, de cultura y tradizion. N generel possen dì che l ie na valeda cun tan de storia y da mudazion, che l ie for inò velch da scuvierjer te Gherdëina. De manco bel possen dì puech, te Gherdëina ie la cualità de vita scialdi auta, ma l ie unit scialdi ciaradëus, perj ejëmpl sce n rejona di fic. L ie de bujën che n cële che la generazion jëuna posse resté te valeda, ajache son l daunì de Gherdëina y l ie sciot che messon duc se n jì.

[Bruno Maruca]