Irene Moroder: poetry slam ladin
Na ntervista cun la espunënta de chësc stil

L poetry slam ie na forma de purté dant poejies o tesć de prosa dan n publich, cun suvënz nce na pitla cumpetizion danter chi che porta dant, cun l publich che fej la giuria. L ie nce l elemënt ritmich, la meludia dla paroles, la rujeneda. On rujenà cun Irene Moroder de Urtijëi, espunënta dl poetry slam ladin.

Can y co ie pa stat l prim cuntat cun chësta forma artistica?
Canche ie é scumëncia, dan n cin’ ani ani, univa l poetry slam te Südtirol bele fat da diesc ani incà , ma ie ne savove de dut cant nia. Ie é for scrit gën, ma ne ove mei scrit libri o stories. Cie che é for fat gën, ie scrì l diare, chël feji bele da canché ove dodesc ani incà. N di dan n valgun ani éi pona liet che a Maran pitovi n curs de furmazion de poetry slam. Pona éi liet mpue de cie che l se tratova, ne savove pu nstëssa nia. Chësc me à pià ite y me é pensà che l pudëssa me savëi bel. Nsci sons n chël merdi da sëira, dala sies do scola (Moroder ie na maestra tla scola elementera de Urtijëi, ndr.), mueta cun l auto de viers de Maran, da sëula.
N chëla sëira ons giapà n valgun inputs, y on messù scrì vel’ test, ma ne me ove pa nia iust sentì bën, muessi dì, ajache udove mefun che i autri fova unic cun si mapa y si tesć y n udova dut chël che i ova bele fat. Per la sada do fòvel pona da njenië ca n test, da purté dant cun l microfonn. Pona me éi mpensà che feje mefun mo, per stlù ju. Iló éi pona udù che ulove fé chësc.

Cie te sà pa bel pra l poetry slam?
Sambën scrì, ajache chël feji for gën, y pona nce pudëi l purté dant, chël ie mefun bën l non plus ultra. Scrì per sé nstësc, sci, chël ti fajerà bon al’ana, ma avëi pona chësc test te tatl, chël ne porta a nia, per mé. L purté dant, y pra vel’ test nce audì n aplaus y sentì che l plej, chëla ie mefun na gran sudesfazion, per mé persunalmënter.

Co te mueves’a cun la scritura di tesć?
Muesse dì che te chisc trëi ani, n éi scrit doi, deplù ne me tumova nia ite, ne ove degun inputs. Ma dant scrijovi regularmënter. Duc mi tesć muev mpue da mé nstëssa. L ie jënt che scrij roba plu fisolofica, tesć scialdi biei, ma chël ne n’ie nia mi stil. Ie mueve for da zeche che é sentì, vivù, scialdi de emuzion, tl bel y tl burt, ma for zeche de sterch. L’idea possa nce mé vester n mumënt, ma pona éi nce mënsc a scrì.
Da dì ie nce che mueve bëndebo’ bele n rima. Ie scrije gën n rima, nce sce, muesse dì la urità, ne son pa nia propi la majera fan de poejies. Sce pënse do nce ai tëmps de scola, me savòvel for rie a mparé la poejies y a les nterpreté y capì. Perchël ne n’iel pa nia zeche ësse for ulù fé, ma tl poetry slam me vëiji bëndebo’ tla rima. L me juda a giaté n bel flus de ritmica, chël me plej dassënn. Tl prim scrijovi bën n rima, ma ne cialove mo nia tan sun la ritmica. Śën canche scrije, me diji nce bele su la frases, pona audi riesc ora sce l passenea o no. Truep tesć scirmi nce demez do n trëi risses, sce vëije che la ne va nia inant.

Te scrijes te trëi rujenedes – ladin, tudësch y talian –, co ti ves’a permez a na poejia te una o l’autra rujeneda?
É scumencià a scrì per tudësch, pervia dla scena de poetry slam a Maran, che ie dantaldut tudëscia. Ie scrije scialdi gën per tudësch, é nce nsenià truep ani alalongia tudësch, me sënte bën te chësta rujeneda. Tl prim rujenovi nce tudësch cun mami, pona cun set ani éi mudà tl ladin. Me sënte perchël medemo bën per tudësch y ladin. Tl tudësch vëiji mo l vantaje che sce ue dì zeche, abini per dut na parola. Per talian éi scrit do la rata puech. Canche lieje dant per talian, audi for inò de tei che me fej i cumplimënc per coche rejone, l me sà nce scialdi bel a liejer dant, ma te mi vita da uni di iel dessegur la rujeneda manco prejënta. É nce na poejia per ladin che é liet dant plu suvënz nce dan n publich tudësch, che ne ne ntënd nia ladin, y la à for plajù, ajache la à na tel atmusfera pesocia, pòssen dì, y perchël la lieji povester nce dant te maniera che l vën ora mpue chësc gran dulëur.

[Bruno Maruca)